1982 – 5(3/4)

EEN NIEUWE CONCEPTIE VAN HYGIËNE EN Diëtetiek IN DE 11E EEUW

Hosam ELKHADEM
Assistent
Nationaal Centrum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen (Brussel)

Samenvatting

Dit artikel is tweeledig: 1° een analyse geven van de Taqwim al-sihha, een Arabisch geneeskundig traktaat uit de 11e eeuw, en de originaliteit blijkt van zijn onduidelijk op het gebied van hygiëne en dietiek; 2° de geschiedenis van het werk in het Westen nagaan, vanaf de vertaling in het Latijn in de 13e eeuw tot de eerste gedrukte uitgave van 1531.

Abstract

Het doel van het artikel is tweeledig: 1° een analyse geven van Taqwim al-sihha, een Arabische medische verhandeling uit de elfde eeuw, en om de originaliteit van de concepten van hygiëne en diëtetiek aan te tonen; 2° het nagaan van de geschiedenis van de verhandeling in het Westen vanaf de vertaling in het Latijn in de dertiende eeuw tot de eerste druk ervan in 1531.

Het doel van dit artikel is om een overzicht te geven van een 11e-eeuwse Arabische medische verhandeling getiteld Taqwim al-sihha die minstens vijf eeuwen lang zowel in het Oosten als in het Westen aanzienlijk succes had. Deze verhandeling is het onderwerp van een kritische editie en een Franse vertaling die we momenteel voorbereiden. Zeventien manuscripten uit Taqwim al-sihha bestaat nog steeds; ze zijn als volgt verdeeld: 4 in de British Library, Londen (Or. 2793; Or. 1347; Or. 5590; Add. 3676); 1 aan het Royal College of Physicians, Londen (Tritton 24); 2 in de Bibliothèque Nationale, Parijs (2945; 2947); 1 in de Raza-bibliotheek, Rampur, India (6596 M.); 3 in de Bodleian Library, Oxford (Bodl. Or. 266; Huntington donat. 34; Pococke 363); 1 bij Topkapi Sarayi, Istanbul (Ahmed III A 2069); 1 in de Bayerische Staatsbibliothek, München (Cod. or. 240. Pruneri); 1 in de Biblioteca Ambrosiana, Milaan (A 125 lager); 1 in de Koninklijke Bibliothèque Albert 1er, Brussel (MS. 19.990); 1 aan de General Egyptian Book Organization, Caïro (Geneeskunde 584) en 1 aan de Biblioteca Apostolica Vaticana, Vaticaan (Ar. 226).

Waarom hebben we gekozen voor de Taqwim al-sihha van Ibn Butlan? De redenen zijn divers: ten eerste, ondanks het succes en de invloed ervan, zowel in het Oosten als in het Westen, heeft de Taqwim al-sihha is nooit het onderwerp geweest van een kritische editie of wetenschappelijke analyse.

Het vormt ook een opmerkelijk voorbeeld van de rol die de Arabische wetenschappen tussen de 8e en 11e eeuw speelden, evenals de twee opeenvolgende fasen die kennis eerst van de Griekse wereld naar de Arabische wereld brachten, en vervolgens van de Arabische wereld naar de Latijnse Middeleeuwen. Sarton, 1948.)

Ten slotte toont de hedendaagse geneeskunde een hernieuwde belangstelling voor de kruidengeneeskunde en de fytodietetiek (bijvoorbeeld H. Leclerc, 1966): deze beweging terug naar een meer natuurlijke geneeskunde en de zorg voor een evenwichtige voeding en voedselhygiëne zorgen ervoor dat de Taqwim al-sihha een uniek nieuws.

De voorwaarde taqwim is afgeleid van qawwama, 4e vorm van de wortel qwm, wat ‘rechttrekken’ of ‘rechtzetten’ betekent (Elkhadem, 1974; Sarton, 1928); het betekent oorspronkelijk “rectificatie” of “rechttrekken”. Het wordt vervolgens gebruikt om elke presentatie in de vorm van tabellen aan te duiden. Taqwĩm al-sihha bi al-asbåb al-sitta, de volledige titel van het verdrag, betekent daarom: Gezondheidsherstel via de zes oorzaken.

De auteur is al-Mukhtar Ibn Butlán [[Ibn al-Qiftĩ, 1903; Ibn Abĩ Usaybi'a, 1882]], een christelijke arts die begin 5e/11e eeuw in Bagdad werd geboren. In 439/1047 verliet hij Irak naar Egypte. Hij arriveerde in 441/1049 in Caïro, waar hij drie jaar doorbracht. Deze drie jaren werden gedomineerd door de controverse die hem tegenover Ibn Ridwãn (ca. 389/998), een van zijn collega's uit Caïro (Schacht & Meyerhof, 1937) stelde. Na een kort verblijf in Constantinopel trok hij zich terug in een klooster in Antiochië, waar hij na 455/1063 stierf. De bibliografie van Ibn Butlån omvat 16 werken; De meeste ervan zijn medische verhandelingen.

Ibn Butlán was een man met een grote cultuur, en zijn cultuur bleef niet beperkt tot medische werken: zeker, zo citeert hij in de Taqwim al-sihha 42 doktoren: Grieks, Arabisch en één Indiaan, maar zijn kennis raakt ook poëzie, muziek en filosofie; de woordenschat die hij gebruikt draagt de sporen van zijn filosofische opleiding.