1986 – 9(2)

KOMETENGESCHIEDENIS VAN ARISTOTELES TOT HALLEY

Roger- A. BLONDEAU
Belgisch Komitee voor de Geschiedenis der Wetenschappen

Samenvatting

Nadat de auteur de opvattingen van Pythagoras en Aristoteles inzake kometen en de oudste classificatie van deze hemellichamen door Plinius heeft vermeld, handelt hij over de kometen in het volksgeloof en hoe zij de massa terroriseerden.

Dan zien we hoe de stelling van Aristoteles in het gedrang wordt gebracht door Grosseteste, Peurbach, Regiomontanus en Tyche Brahe en wat er allemaal in verband met kometen in de Renaissance en in de 17e eeuw werd gepubliceerd. Maar in die tijd kwam ook de discussie op gang over de kometenbanen, tot tenslotte Newton een methode uitwerkte om uit enkele positiebepalingen hun preciese baan te berekenen en Edmund Halley onsterfelijkheid verwierf door de komeet van 1758-1759 te voorspellen.

Résumé

Après avoir rappelé la position de Pythagore et d’Aristote concernant les comètes et leur classification par Pline, l’auteur analyse les croyances populaires et la terreur que les comètes provoquaient dans la masse, il expose ensuite les opinions de Grosseteste, Peurbach, Regiomontanus et Tycho Brahe et passe en revue tot ce qui a été publié sur ce sujet pendant la Renaissance et le XVIIème siècle. On discutait encore de la trajectoire des comètes quand Newton mit au point une méthode qui permettait de calculer leur route avec précision et quand Halley prévit le passage de la comète de 1758-1759, ce qui lui assura l’immortalité.

Abstract

After recalling the standpoints of Pythagoras and Aristotle regarding comets, as well as their classification by Pliny, the author analyses the popular belief and the terror caused by comets among the masses. Further, he exposes the opinions of Grosseteste, Peurbach, Regiomontanus and Tycho Brahe. He also mentions what was published on the subject during the Renaissance and the 17th century. While astronomers were still discussing the trajectory of comets, Newton was putting forward a method which permitted the calculation of their routes with precision, and Halley was foreseeing the passage of the 1758-1759 comet, which assured his immortality.

Kometen zijn weer actueel, want hun meest beroemde soortgenoot, de komeet van Halley, is zeer onlangs het hart van ons zonnestelsel binnengedrongen en heeft er op 9 februari 1986 zijn perihelium (punt van de baan dichtst bij de zon) bereikt. Bij de aanvang van zijn retourvlucht is hij duchtig aan de tand gevoeld.

Sedert een hele tijd wist men dat deze verwachte bezoeker inderdaad op komst was, want de astronomen Jewitt en Danielson hebben reeds op 16 october 1982, met de 5 meter Hale-reflector op Palomar Mountain (Californië), een eerste teken van aantocht gezien.

In dit ruimtetijdvak werd onmiddellijk het plan opgevat dit nog altijd mysterieuse hemellichaam met interplanetaire tuigen te lijf te gaan, in een poging om heel wat onzekerheden in het reine te trekken.

Zo komt het dat op 2 juli 1985 de Europese ruimtesonde Giotto met de draagraket Ariane-1 naar de kop van Halley werd gelanceerd.

In de nacht van 13 op 14 maart 1986 is Giotto, de komeet tot op minder dan duizend kilometer genaderd en heeft heel wat gegevens kunnen doorsturen in verband met de aard en de samenstelling van deze lichtgewichten onder de hemellichamen.

De mening van Aristoteles

De priesters uit Mesopotamië en Egypte, die lang voor het begin van onze tijdrekening de sterrenhemel observeerden, hebben de kometen net als de planeten, altijd als hemellichamen beschouwd en Pythagoras heeft van uit Egypte deze opvatting naar Griekenland gebracht.

Maar Aristoteles, de dominante natuurfilosoof van de Oudheid, hield er een andere mening op na. Hij steunde zijn wereldbeeld op de ideeën van de wiskundige Eudoxus van Knidos, die een aantal concentrische bollen gebruikte om de bewegingen aan het uitspansel te verklaren.

Aristoteles die deze structuur aanvaardde en ook uitbreidde, had niet minder dan 55 kristallen bolschillen nodig, die allemaal in elkaar draaiden, met de zware onbeweeglijke aarde in het midden, om alles gesmeerd te laten lopen. De grondidee van dit stelsel zou tot in de 17e eeuw gehandhaafd blijven, doorheen het systeem van Ptolemaeus met zijn vele cirkels en epicykels !