1987 – 10(1)

Ook Eliade zal van de gelegenheid gebruik maken om de chemie van de moderne chemie in de mechanica te integreren, en toch worden de fundamenten gelegd om te kunnen doen zonder dat het vernis van de ingekapseld het succes is van de moderne wetenschap van de 18e eeuw in de 19e eeuw.

Eliade las gisteren over:
“De ideologie van het nieuwe tijdperk kristalliseerde zich rond de mythe van de oneindige vooruitgang, erkend door de experimentele wetenschappen en door de industrialisatie”. … Het is in het specifieke dogma van de 19e eeuw dat de ware missie van de mens is om de natuur te veranderen en te transformeren, dat hij het beter en sneller kan doen dan de natuur, dat hij geroepen is om de meester van de natuur te worden…

De soteriologische mythe van de perfectie en uiteindelijk de verlossing van de natuur overleeft, gecamoufleerd, in het zielige programma van industriële samenlevingen, die streven naar de totale ‘transmutatie’ van de natuur, naar haar transformatie in ‘energie’. Het is in deze 19e eeuw, gedomineerd door fysisch-chemische wetenschappen en industriële groei, dat de mens erin slaagde de tijd te vervangen in zijn relaties met de natuur. Het was toen dat zijn wens om temporele ritmes te versnellen door steeds snellere en efficiëntere verkenning van mijnen, kolenmijnen en olievoorraden werd gerealiseerd, in tot nu toe onvoorstelbare proporties; het is dan vooral dat de organische chemie, volledig gemobiliseerd om het geheim van de minerale basissen van het leven te ontsluiten, de weg opent naar talloze ‘synthetische’ producten; en we kunnen niet anders dan opmerken dat synthetische producten voor het eerst de mogelijkheid demonstreren om de tijd af te schaffen, om stoffen in het laboratorium en in de fabriek te bereiden in hoeveelheden die in de loop van millennia nodig zouden zijn geweest om ze te verkrijgen. En we weten in welke mate de ‘synthetische voorbereiding van het leven’, zelfs in de bescheiden vorm van een paar protoplasmacellen, de grootste droom van de wetenschap was gedurende de tweede helft van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw: dat was het ook nog steeds een alchemistische droom, die van de homunculus. Eliade 1977 blz. 153-154).

Kortom stelt Eliade in de moderne hedendaagse wetenschap met zijn mythe van beperkte vooruitgang door industrialisatie, door experimenten zien dat de oude alchemie-idealen zijn blijven voortleven.

Welnu, hij op dat er toch iets gecombineerde verandering is.

“De alchemie heeft de moderne wereld veel meer nagelaten dan de rudimentaire chemie: zij heeft haar geloof in de transmutatie van de natuur en haar ambitie om de tijd te beheersen aan haar overgedragen. Zeker, deze erfenis is door de moderne mens op een heel ander niveau begrepen dan dat van de alchemist. De alchemist breidde het gedrag van de archaïsche mens verder uit, voor wie de natuur een bron van hiërofanieën was en een ritueel vormde. Maar de moderne wetenschap kan alleen tot stand komen door de natuur te desacraliseren; geldige wetenschappelijke verschijnselen worden alleen onthuld ten koste van het verdwijnen van de hiërofanieën. Industriële samenlevingen hadden geen behoefte aan liturgisch werk, gekoppeld aan de rituelen van het ambacht. Dit soort werk was onbruikbaar in een fabriek, alleen al vanwege het gebrek aan mogelijke initiatie, vanwege het ontbreken van een industriële ‘traditie’. (Eliade 1977 blz. 154-155).

De alchemist had niets met de natuur te maken, waarin perfectionisme heerste. Zijn perfectionisme was in harmonie met jouw natuur. De vooruitgang was in die zin kosmisch. Hij werd geboren in zijn natuurlijke omgeving en werd geboren in de zomer.

Lange tijd is deze kosmische eenheid verbroken geworden, werd de vooruitgang van de mens en zijn perfektibiliteit gezien als en strijd met de wereld. Het is slechts de laatste jaren dat het ecologisme mannen van deze eenheid is beëindigd en definitief bewust is geworden. Lokaal en tijdelijk is een losmaken en progressie van beide misschien mogelijk, van de vooruitgang van de een tien koste van der, maar bij veralgemening en op lange termijn leidt dit waarschijnlijk tot een catastrofe.