1983 – 6(1)

Met het oog op de productie van booglampen voor vuurtorens creëerden Floris Nollet in België en Fréderic Holmes in Engeland eerst de eerste grote magneto-elektrische machines. Ze gebruikten een groot aantal permanente hoefijzermagneten, tussen de aansluitingen daarvan draaiden schijven die de weekijzeren elektromagneten droegen. De door Van Malderen gebouwde Alliance-machine was slechts een Clarke-machine waarvan de elementen waren vermenigvuldigd. Op een groot frame waren acht rijen vaste hoefijzermagneten in een sterpatroon gerangschikt; elke rij had zes magneten. De centrale as droeg vijf beweegbare armaturen, houten schijven waarop elk zestien spoelen waren bevestigd. De roterende armaturen werden aangedreven door de aandrijfriem van een stoommachine. Uiteraard was op de schacht een schakelaar van een bijzondere constructie met ruitenwissers aangebracht om gelijkstroom te verkrijgen.

Het was voor deze machine dat Gramme werd geplaatst toen hij als timmerman voor de Alliantie werkte. Binnen een paar maanden werd zijn aandacht gewekt. Maar het was niet de generator die hem het eerst interesseerde, maar de booglamp. Hij zou enige tijd hebben gewerkt bij de vuurtoren van Cap de la Hève, vlakbij Le Havre, om een hellingbaan voor een wenteltrap te installeren. Vandaar zijn inspiratie volgens zijn pseudobiografen en eerst onwaarheid. De vuurtoren werd in 1863 uitgerust en al in 1861 had Gramme zijn eerste patent ingediend (nr. 51.023). De lampen bestonden toen uit twee staven retortkool die verticaal in lijn met elkaar waren geplaatst; Omdat deze kolen tijdens het gebruik versleten raakten, werden mechanische ‘regelaars’ uitgevonden die hun uiteinden op ruime afstand hielden. Bovendien veroorzaakte gelijkstroom snellere slijtage en vervorming van a
van de twee kolen.

Gramme's eerste patent betreft een verbetering van solenoïderegelaars. Hij is pas een jaar in aanraking geweest met de industriële elektriciteitsproblemen van zijn tijd en hij begreep dat als de bogen van wisselstroom worden voorzien, beide koolstofatomen in gelijke mate zullen slijten. We moeten dit idee plaatsen in de opvattingen van die tijd waarin alleen aan gelijkstroom werd gedacht ten koste van een mechanische complicatie, de schakelaar op de generatoras. Bewijs van een opmerkelijk inzicht en begrip van de verschijnselen en werking van machines, wat ons verbijsterd achterlaat na wat ons is verteld over zijn primaire onwetendheid. Omdat zijn werk altijd zes tot zeven jaar later wordt geplaatst, wordt ons verteld dat hij destijds een elektriciteitshandleiding aan het lezen was met behulp van een woordenboek. Belachelijke en ongegronde anekdote. Hij was Franstalig en we weten dat hij een gemeentelijke industriële school in Luik had bezocht. In de avondlessen is het de bedoeling om het onderwijsniveau op deze school verder te verlagen. Hij zou daar industrieel ontwerp hebben geleerd, waarvan we een voorbeeld krijgen in de eerste mededeling aan de Academie van Wetenschappen in 1872. Maar de platen van al zijn patenten werden opnieuw getekend door professionals.

Afb. 3. – De generator van het Bondgenootschap.

Het eerste raadsel dus: waar kwam deze kennis in 1861 vandaan, deze nieuwsgierigheid naar machines die hij heel geleidelijk zou proberen te transformeren?

Laten we ons concentreren op het feit, niet dat Gramme zo vroeg een patent heeft aangevraagd, maar dat hij het idee had er een te nemen. Dit past helemaal niet bij deze eenzame en ijverige carrière die ons in de puurste stijl van de gravin van Ségur wordt beschreven; je zou denken dat je ‘het fortuin van Gaspard’ leest. We vergeten het zeer ontroerende beeld niet van de familie die zichzelf voor hem opoffert, van het werk in de keuken en het opofferen van de keukentafel voor het frame van zijn eerste machine die we tussen 1867 en 1872 plaatsen omdat de lijst met patenten natuurlijk De nota van Pelseneer is misleidend en voor deze auteur, die geen van hen heeft geraadpleegd, is de nota aan de Academie van 1872 het belangrijkste document dat kan worden geciteerd.

Zoek op de site

Zoekopdracht