1987 – 10(2/3/4)

EEN ALCHEMIE VAAS UIT HET MIDDELEEUWSE ISLAMITISCHE OOSTEN (*)

Jeanne MOULIERAC
Museum van het Arabische Wereld Instituut, Parijs

Overzicht

In zijn studie van een alchemistische vaas uit de islamitische middeleeuwen analyseert de auteur de iconografie in Arabische wetenschappelijke manuscripten om de vervaardiging en het gebruik van dit object dieper te begrijpen.

Samenvatting

In ons onderzoek naar een alchemistische traditie van islamitische Midden-Oosten-analyse door de auteur van de Arabische iconografie van onze gespannen handen, ontdekken we dat er een aantal voorbeelden zijn waarin de beste voorbeelden van uw werk zijn geschreven.

Abstract

In haar poging om een islamitische middeleeuwse alchemistische vaas te bestuderen analyseert de auteur iconografieën in Arabische wetenschappelijke manuscripten om de vervaardiging en het gebruik van dit artefact beter te begrijpen.

Miniaturen in Arabische manuscripten zijn vaak bestudeerd vanwege hun esthetische of stilistische aspecten [[Zie bijvoorbeeld R. ETTINGHAUSEN, Arabisch schilderij, Genève 1962.]] maar zelden vanuit documentair perspectief [[D. BRANDENBURG, Islamitische miniatuurschilderijen in medische manuscripten, Bazel, 1982.]]. Ze kunnen echter waardevolle hulp bieden voor een diepgaande kennis van de Arabisch-islamitische beschaving, in haar rijkdom en diversiteit.

Op sommige schilderijen die literaire of wetenschappelijke teksten illustreren, voeren artsen, apothekers, drogisterijen en kappers hun professionele activiteiten uit, omringd door de instrumenten van hun kunst: vijzels, vazen of albarellen...

De winkel van de drogist-parfumeur of àttâr [[ Encyclopedie van de islam, nieuwe editie (E l, 2), Leiden, 1979, zie de artikelen « 'Attar ", tip. 774-775, “ Adwiya ", tip. 219-221, en “ Akrabadhin ", tip. 354-355.]], in de souk, in het hart van de stad, is afgebeeld op een vroeg 13e-eeuwse kopie van de roman van Varque en Golsja, bewaard in Istanbul, in het Topkapi Saray Museum [[ Inv. Hazine 841, f° 3, weergegeven in B. LEWIS, De wereld van de Islam, Brussel, 1976, ill. 123, blz. 96. Een diepgaande studie van dit manuscript werd gemaakt door AS MELIKIAN-CHIRVANI, “The novel of Varqe and Golsah”, Aziatische kunst, XXII, 1970.]]. Als de tekst in Perzische verzen zingt over de verijdelde liefdes van twee jonge mensen in Arabië, ten tijde van de profeet Mohammed, behoort de illustratie ervan ongetwijfeld tot de middeleeuwse Arabisch-islamitische wereld.

Een folder uit een vertaling van Van Materia Medica van Dioscorides, manuscript uit 621 AH/1224, waarschijnlijk gekopieerd in Bagdad maar helaas gedeeltelijk verspreid, toont het interieur van een apotheek waar een groot aantal en gespecialiseerde medewerkers van Saydalânî [[New York, Metropolitan Museum of Art, inv.nr. 57.51.21, weergegeven in R. ETTINGHAUSEN, op. cit., P. 87. Het manuscript wordt bewaard in Istanbul (Suleymaniye Library, inv. Aya Sophia MS 3703), maar een dertigtal pagina's met miniaturen die personages voorstellen, werden aan het begin van de eeuw uitgescheurd en bevinden zich momenteel verspreid in verschillende openbare of particuliere collecties. Het gaat ongetwijfeld om een ziekenhuisapotheek van a bimaristan [[EI, 2, artikel «Bimaristan ", T. ik, blz. 1259-1262.]]. Onder deze etablissementen was een van de bekendste die in 1154 in Damascus werd gesticht door Nûr al-Dîn ibn Zangî: een van zijn grote keramische vazen is zojuist gevonden omdat de inscriptie op de schouder [[Sotheby's catalogus, Londen, Islamitische kunstwerken Tapijten en textiel, 17.10.1984, nr. 129. Deze vaas bevindt zich momenteel in een privécollectie in Koeweit, inv.I/961. ]] gaf de oorsprong ervan aan.

Bepaalde scènes corresponderen met een specifieke fase van de bereiding van het medicijn: het spuiten [[Washington, Freer Gallery of Art, inv. 32.20v, gereproduceerd in E. ATIL, Kunst van de Arabische wereld, Washington, 1975, nr. 25, p. 60.]] of filtratie [[Baltimore, Walter Art Gallery, inv. 10.675, gereproduceerd in D. BRANDENBURG, op. cit., ziek. 45, blz. 118. De twee bewerkingen verschijnen gelijktijdig op een andere miniatuur: New York, Metropolitan Museum of Art, inv. 13.152.6, weergegeven in de tentoonstellingscatalogus Islamitische Kunst Meisterwerke in het Metropolitan Museum of Art in New York, Berlijn, 1981, nr. 19, p. 68-69.]] bijvoorbeeld; sommige objecten die tegenwoordig tot collecties van islamitische kunst behoren, vinden zo de specifieke context van hun gebruik en hun functie.

Onder de wetenschappelijke manuscripten is een van de oudste versierd met schilderijen die tot ons is gekomen een kopie Boek van Theriac, al-Kitâb al-Dirîâq van Pseudo-Galen. Het is gedateerd 595H/1199 en wordt bewaard in Parijs, in de Bibliothèque Nationale, waar het in 1853 werd ingevoerd [[ms. Arabisch 2964, B. FARES, Het boek Theriak, Caïro, 1953]]. De schrijver, Muhammad ibn Abu'l Fath 'Abd al-Wahid, was verwant aan de toegewijde, een zekere Abu'l Fath Mahmud. Dit laatste, beschreven als "Kracht van religie, eer van de islam, versterking van imams, koning van geleerden", is ondanks deze prestigieuze titels echter onbekend bij kroniekschrijvers en historici... Op elk van de twee miniaturen die betrekking hebben op de voorbereiding van het electuarium – bij f° 17, de weging van de kiezers [[ Identiteitskaart., pl. XI.]] en bij f° 15, hun mengsel, heet [[ ibid., pl. XII.]] – een van de personages houdt een fles met een nogal ongebruikelijke vorm vast.

In het Nationaal Keramiekmuseum van Sèvres, nabij Parijs, tussen de collecties van het middeleeuwse, Byzantijnse en islamitische Oosten, kan men een fles opmerken [[Ik dank hartelijk Madame HALLE-FAY, curator van het Nationaal Keramiekmuseum van Sèvres, die mij toestemming om dit nog ongepubliceerde object uit zijn collecties te publiceren, evenals Madame LE DUC, projectmanager, voor haar vriendelijke hulp.]] vergelijkbaar met die welke op de vorige miniaturen voorkomen (afbeelding 1).

(*) Mededeling gepresenteerd op het Internationale Congres voor de Geschiedenis van de Farmacie, Oslo, 23-26 juni 1987.