1986 – 9(1)

5. Terreinafbakening

Industriële archeologie houdt zich bezig met de industriële periode, d.w.z. de periode waarin industriële processen domineren. Een « industrieel proces » kan omschreven worden met een eenvoudige formule :
– iemand
– produceert
– ergens
– iets
– voor iemand anders.

5.1. Ergens

Elk industrieel proces speelt zich in een bepaalde ruimte af. De industriële archeologie zal o.m. belangstelling tonen voor de vestigingsplaats en de vestigingsfactoren, voor alle bouwkundige en architecturale aspecten, voor de functionele organisatie van de ruimten waarbinnen de productie, of één of ander facet van het economisch proces zich afspeelt.

5.2. Produceren

De productie speelt zich af met machines en werktuigen, waarvoor één of andere vorm van aandrijving vereist is. Welke zijn deze? Hoe worden zij op mekaar en op ruimtelijke elementen afgesteld?…

5.3. Iemand

Fundamenteel in het industrieel proces is de mens, die ofwel door zijn arbeid, of door inbreng van kapitaal het proces mogelijk maakt. De woon- en de werkomstandigheden, zowel van arbeiders, maar ook van andere groepen binnen de maatschappij, zijn fundamenteel voor een begrip van de industriële maatschappij.

5.4. Iets

Om met machines een bepaald product te maken heeft men grondstoffen nodig. Welke producten en welke grondstoffen worden gebruikt? Hoe verloopt de vertikale integratie binnen het bedrijf of tussen bedrijven 7 Welk is de kwaliteit en de kwantiteit van de moderne massa-productie?

5.5. Voor iemand

De geproduceerde goederen moeten vervoerd worden naar de verkoopspunten, net zoals de grondstoffen moeten vervoerd worden naar de productiekernen. Transport wordt één van de belangrijkste aders, maar ook knelpunten, binnen het industrieel proces. Hoe worden de goederen aan de man gebracht? Welke zijn de verkoopstechnieken en de verkoopskanalen? Welk is de rol van de communicatiestructuur binnen dit economisch gebeuren, en van het financiewezen?…

5.6. Toe te passen op alle sectoren!

Dit schema kan op elke nijverheidstak afzonderlijk, op elk economisch proces binnen de industriële maatschappij toegepast, óók op de landbouwsector. De industriële archeologie houdt zich immers bezig met de globale industriële maatschappij. Hoe deze moet/kan gevoed worden met een procentueel steeds afnemend boerenbestand, is een cruciale vraag! De mechanisatie, de nieuwe vormen van hoeve-uitbatingen, kunstmeststoffen, tot en met het opduiken van prikkeldraad rond de landerijen, vormen fundamentele onderwerpen.

6. Chronologische afbakening

Het is duidelijk dat, vanuit hogervermelde standpunten, zich een afbakening beperkt tot de industriële maatschappij opdringt.

Het begin van de industriële periode – met de z.g. « Industriële Revolutie » – gebeurde niet overal op hetzelfde ogenblik, en niet overal op dezelfde wijze. Alhoewel men de Industriële Revolutie symbolisch in 1709 laat beginnen (met de eerste cokes-hoogoven van Abraham Darby I), kan men voor de meeste fenomenen géén scherpe chronologische terminus post quem aangeven. Daarenboven, om bepaalde feiten en evoluties te kunnen begrijpen en op hun waarde te kunnen toetsen, dient men een aantal rechtstreekse antecedenten te kennen: zo kan men bv. niet begrijpen wat het revolutionaire in de Darby-methode was, wanneer men niet weet hoe een hoogoven voordien gestookt werd. Het heeft echter géén zin om de ijzernijverheid bij Grieken en Romeinen te bestuderen, om een verklaring te vinden voor het gebeuren in 1709…

Als einddatum werd oorspronkelijk het midden van de 19de eeuw genomen, omdat dan de cruciale periode van de industriële revolutie voorbij leek. Dit eerste standpunt is men echter steeds meer gaan relativeren, naarmate nieuwe onderzoekingen steeds meer relaties blootlegden, en de nadruk steeds meer kwam te liggen op de ontwikkelingsdynamiek van de industriële maatschappij. Op dit ogenblik is de industriële periode nog steeds niet voorbij, en is de periode die de industriële archeologie bestrijkt in principe nog steeds niet afgesloten. De olieraffinaderij van vandaag kan morgen reeds op het programma ingeschreven worden, en mogelijk vormt men nog ooit een kerncentrale tot museum om…