1983 – 6(1)

Maar Gramme bleef niet geheel onverschillig tegenover deze eigenschap van de dynamo. Hij schrijft: Gelijkstroomapparaten, die noch een drijfstang, noch een zwengel, noch een dood punt hebben, zijn bij uitstek geschikt voor experimenten met het omzetten van elektriciteit in arbeid; ook ben ik al lang op zoek naar het nuttige effect van hun omgekeerde functies. Sinds een lange tijd? Vóór de demonstratie van Fontaine had hij geen omkeerbaarheid vermoed, waarvoor hij, net als al zijn tijdgenoten, niet geloofde dat een dynamo als ontvanger kon functioneren. Wil hij een afspraakje maken?

Hij stelde zich voor dat hij een dynamo zou aandrijven, zonder te zeggen hoe de verbindingen tot stand komen, door een andere dynamo, aangedreven door een stoommachine. Dit is precies de ervaring van Fontaine van het voorgaande jaar, waarover hij niets zegt. Het geeft eenvoudigweg de resultaten weer van de werkzaamheden aan de as, gemeten bij de Prony-rem. Ten slotte eindigt hij met een beschrijving van hoe hij zijn machine als commutator moet gebruiken, maar het is geen kwestie van het omzetten van wisselstromen in gelijkstromen: Ten slotte zal ik een kleine machine aanwijzen waarin de ring bestaat uit twee draden met verschillende diameters en een dubbele stroomcollector. Deze machine heeft de eigenschap om de hoeveelheid elektriciteit, afkomstig van een batterij of een andere machine, om te zetten in spanningselektriciteit, waardoor bijvoorbeeld telegrafie met twee Bunsen-elementen mogelijk is. Dit is misschien een verwijzing naar het mogelijke gebruik van het Ruhmkorff-spoelprincipe, maar zeker niet naar de toekomstige Gaulard- en Gibbs-transformatoren die pas tien jaar later zouden kunnen verschijnen in de context van de generalisatie van het 'alternatief'. De echte omschakeling van AC naar DC of omgekeerd zal later in de jaren tachtig plaatsvinden, wanneer we wisselstromen gaan gebruiken.

Ook hier wordt Fontaine niet geciteerd, maar het is van hem dat hij de eigenschap van omkeerbaarheid krijgt. Hij schreef later zelfs koeltjes dat hij zich had voorgesteld dat hydraulische energie zou kunnen worden omgezet in elektrische energie en over een afstand zou kunnen worden getransporteerd “door een enkele draad”. Hij had met dit alles niets te maken.

Het briefje uit 1874 laat een slechte indruk achter. Het feit dat de dynamo omkeerbaar was, was op 19 mei 1873 voor de Academie aangetoond door de schoonzoons van Breguet, Niaudet en Planté, wier accu's al sinds 1860 bekend waren. Maar de twee natuurkundigen dreven de dynamo aan met een accu. Het experiment zelf was niet erg nieuw, maar er was voor het eerst een dynamo bij betrokken. Een maand later vond in Wenen de eerste elektriciteitsbeurs plaats. Hippolyte Fontaine presenteerde de stand van Gramme-machines, waarvan er één moest functioneren als generator, aangedreven door een stoommachine, en de andere als ontvanger van stroom uit een elektrische batterij. Iemand zou Fontaine erop hebben gewezen dat hij door de tweede in het circuit van de eerste te plaatsen ongetwijfeld hetzelfde effect zou bereiken en het zonder de elektrische batterij zou stellen. Dit is wat hij deed: de dynamo die als motor werkte, activeerde een hydraulische pomp die een kleine waterval creëerde. Het incident werd gerapporteerd met verschillende variaties in de overlijdensberichten van Fontaine, die in 1910 stierf. Het was Figuier, die de tentoonstelling bijwoonde, die een nietsvermoedende bezoeker opriep. Hoe het ook zij, het staat vast dat niemand tot dan toe had gedacht dat een dynamo op afstand een exact soortgelijke machine zou kunnen bedienen die als motor werkt. Tien jaar eerder zagen we Pacinotti zijn apparaten vervangen door een permanente magneet. De reden voor Gramme's stilzwijgen over deze demonstratie, die toen volkomen bekend was, is een raadsel. Als we het antwoord zouden kunnen vinden, zou dat misschien heel belangrijk zijn. Wat het vervoer op afstand betreft, dat was het werk van Marcel Deprez in de jaren tachtig en Gramme had er niets mee te maken. Wij komen hier later kort op terug.

Gramme's laatste briefje aan de Academie dateert van 11 juni 1877. Het is volkomen onschadelijk. De tekst zou kunnen doorgaan voor een reclametekst voor gebruik door fabrikanten die galvaniseren beoefenen. We merken op dat de machines waar hij over spreekt, zijn gebouwd door Mignon en Rouart en dat het uiteraard alleen maar gelijkstroom is.

De wisselstroom die de machines van Gramme ook konden produceren, had het afgelopen jaar echter enige belangstelling gekregen dankzij een nieuw apparaat voor openbare verlichting. We hebben gezien dat de booglampen die ongeveer dertig jaar lang werden gebruikt, beter zouden hebben gewerkt in de wisselmodus dan in de continue modus. Ze werden aangedreven door batterijen en de weinige Alliance-machines die voor de openbare verlichting werden gebruikt, leverden voornamelijk routinematig gelijkstroom.

In 1876 kwam een Russische telegraafingenieur, Paul N. Jablochkoff, gevestigd in Parijs, op het idee om de twee kolen verticaal naast elkaar te plaatsen en ze te begraven in een kleienvelop die de een van de ander isoleerde. Hun bovenste uiteinden waren met elkaar verbonden door een dunne stroom steenkool die brandde wanneer ze werden aangestoken, en de "kaars" brandde regelmatig uit tijdens gebruik. Maar hiervoor moesten ze worden aangedreven door wisselstroom geproduceerd door Gramme-machines. Omdat Jablochkoff zich een automatische verandering had voorgesteld van de kaarsen die in zijn lampen werden geconsumeerd, hadden we voor het eerst een verlichtingssysteem zonder onderbreking dat in 1876 snel werd toegepast, niet alleen voor de openbare verlichting, maar ook voor die van warenhuizen in Parijs en Londen. . Dit succes duurde lang en hij was het die zorgde voor het eerste commerciële succes van Gramme-alternatoren.