1978 – nr. 4 – december

Taal, een communicatietechniek

De geschiedenis van de technologie kent drie belangrijke uitvindingen die overeenkomen met drie stadia van de evolutie van de mensheid. Lang geleden creëerde de mens vuistbijlen, schrapers en andere gereedschappen, de eerste technische uitvindingen. Aan dit genie hebben we de algemene naam gegeven van Homo Faber. Vervolgens, om uitwisselingen met zijn collega's te garanderen, deHomo loquens vond de taal uit, de eerste communicatietechniek. Tenslotte deHomo-schrijvers geduldig gecreëerd schrift, een bevoorrecht middel om te onthouden en een techniek om kennis te vergaren. Taal en schrijven brachten twee soorten beschavingen voort: de mondelinge beschaving en de schriftuurlijke beschaving. De primaire aard van taal is oraliteit. De term ‘oraliteit’ dreigt dubbelzinnig te zijn: hij wordt door psychologen gebruikt om een ontwikkelingsfase bij kinderen aan te duiden. Etnologen daarentegen reserveren het begrip oraliteit voor samenlevingen zonder schrift. Boven dit privécriterium zullen we hier de voorkeur geven aan het neologisme ‘oralisme’. Oralisme is van toepassing op traditionele samenlevingen waarin individuen uitsluitend spraak gebruiken om te communiceren. Er worden momenteel twee- tot drieduizend talen gesproken in de wereld. Van deze bekende talen worden minder dan 5% beide gesproken En geschreven. De overgang van het oralisme naar de Schrift vormt werkelijk een culturele revolutie die het sociale en psychologische profiel van de betrokken groepen diepgaand heeft veranderd. De invloed van het schrijven op samenlevingen en individuen valt niet te ontkennen. De Schrift gaf de voorkeur aan een vorm van kennis en een manier van denken, die de ketenvooruitgang mogelijk maakte die we vandaag de dag kennen. Hoe en waarom deze twee communicatietechnieken – mondeling en schriftelijk – zoveel invloed hebben gehad, is het onderwerp van dit essay.

De strijd tegen entropie

Volgens Leroi-Gourhan (1964) vond de geboorte van de grafische vormgeving ongeveer 35.000 jaar vóór onze jaartelling plaats. De tekens van de gegraveerde stenen (spiralen, rechte lijnen en groepen punten), dragers van de bezweringsrecitatie, zouden de officiant in staat hebben gesteld de figuren met de top van zijn vinger te volgen, op het ritme van zijn declamatie. Graphics voegen zich bij ritme als hulpmiddel voor het geheugen. De overgang naar graphics is vanaf een bepaald abstractieniveau een technisch hoogstandje. Dit is het geval voor “kalenders”, eenvoudige markeringen uitgehouwen in steen of bot, de eerste systematische meting van verschijnselen. Nog opmerkelijker is dat de overgang naar het schrijven van klanken zo'n 6000 jaar teruggaat. De eerste alfabetten zijn in feite een andere techniek, een andere, complexere code, die een groter abstractievermogen onthult. Maar het duurde lang voordat deze nieuwe technieken zich verspreidden.