1987 – 10(1)

Wat is nu de aard van de kennis die in de Islamitische wereld samengebracht werd uit de verschillende culturen en in de typische aktiegerichte synthese gebracht werd.
Needham (1948) vermeld o.a. :
uit China : Algebra
uit Griekenland : – de geometrie
– griekse filosofie in als zijn schakeringen
uit Griekenland in Indië het atomisme
uit China : de golfbenadering
uit China : het papier (1e eeuw na Xus in het kristelijke Europa 14e eeuw)
uit China : drukkunst +/- 700 na Xus, kompas etc., etc.

Hoe dan ook we zien dat in de Islamitische wereld rekenkunde, algebra, geometrie er een hoge ontwikkeling kende. Belangrijk is dat hier hij veel aandacht besteedt voor zowel het fundamenteel onderzoek als voor de toegepaste wiskunde.

Wat het eerste betreft valt op hoe in geschriften van de 9e tot 13e eeuw pogingen gemaakt werden om het Euclidische postulaat van de evenwijdige rechten te bewijzen. Deze pogingen zullen later zeer grote invloed hebben op Wallis en Saccheri. Te vermelden valt zeker dat ofschoon de Arabieren niet tot een systeem van niet-euclidische meetkunde kwamen, ze er wel toe kwamen enkele niet Euclidische stellingen te bewijzen. Zoals men kon verwachten, zien we ook veel aandacht voor de toegepaste wiskunde en dit door zeer belangrijke wiskundigen, vooreerst op het terrein van de mechanica, hydraulica zowel als op dit niveau van de astronomie.

Dat hierbij tot experimentatie overgegaan werd, ook in gebieden van geneeskunde, alchemie, muziek enz, blijkt ook overduidelijk. Nochtans kunnen we stellen dat het op het domein is van de optica dat men voor het eerst zeer duidelijk een experimentele methode kon identifiëren. Opvallend is daarbij ook dat door de Arabische specialisten bijv. Ib nal-Haytham gesteld werd dat een correcte theorie over visie deze experimentele gegevens moest koppelen aan een mathematische benadering.Hij zei dit niet alleen maar hij ontwierp een dergelijke uitgebreide theorie, waarbij expliciet experimentele bewijsvoering geïntroduceerd werd.

Wat de alchemie betreft zien we een analoge ontwikkeling.

Maar laten we eerst iets over de alchemie zelf stellen.

Het woord alchemie is afgeleid van het arabisch. In Griekenland, China zowel als Indië sprak men veeleer van « de kunst » i.p.v. alchemie. Over de etymologische betekenis van dit woord is men ten zeerste onzeker.

Maarhoe dan ook kan men stellen dat astrologie en alchemie pogingen zijn om de plaats van de mens in de kosmos te ontdekken en deze kennis aan te wenden, niet tegen maar met de natuur, het goddelijke. De natuur genezen,veredelen, vandaar is het goud maken of het levenselexier zoeken gelijkwaardig nl. de natuur volmaakter maken.

Astrologie heeft echter vooral aandacht voor het zoeken van de relaties van de mens tot de sterren, terwijl alchemie de relatie van de mens tot en in de aardse natuur bestudeert.De interactie tussen beide is echter zeer fundamenteel.

Enerzijds is er een inspiratie van de Arabische alchemie in de Chinese, Indische, Griekse alchemie en anderzijds is er de versmelting en vooral de toespitsing op de praktijk.

Waar in de Chinese en Indische alchemie de nadruk veel meer lag op het zoeken naar de eeuwigheid, lag bij de Griekse meer het accent op het maken van goud. In de Islamitische alchemie zal beide tendensen aandacht krijgen. Een aandacht voor productie van chemische preparaten enerzijds voor geneesmiddelen (dit in tegenstelling met de oudere Arabische en de Griekse geneeskunde die hoofdzakelijk op basis van planten werkte) en anderzijds het werken met mineralen om edeler metalen te vormen. Hier ook hebben we sterke theoretische ontwikkeling, opbouw voor brede theoriën, met veel aandacht voor hun toegepassing en evaluerende experimenten. Ook moet gezegd dat deze alchemie nauw verbonden werd zeker met astrologie en langs deze astrologie zien we ook veel aandacht voor het aanwenden van wiskunde als hulpmiddel.

Hoe dan ook, de alchemisten zullen de chemische kennis van stoffen van de chemische technieken en werktuigen enorm verbeteren. We willen hier niet in detail gaan maar verwijzen de lezer bijv. naar Fienz-David 1952 pp 82-90 of naar een doorsnee naslagwerk over de geschiedenis in chemie.

Op te merken ook hier is echter het geheim karakter en zelfs de broederschappen die de alchemisten verbonden. Er is een institutionalisering van de uitwisseling van de kennis binnen een bepaald conventioneel jargon.

Een institutionalisering van de kennis interactie is ook wel te vinden in de andere Arabische kennis tradities, moeten we volledigheidshalve vermelden.

Nuttig is het echter ook er op te wijzen hoe bij sommige Arabische filosofen o.a. Avicenna een sterke reactie kwam, niet tegen de alchemie wat zijn technologische kennis betreft met zijn geneeskundige en materiële belang, maar wel tegen de theorie en zijn doel van het veredelen van de mens en de materie. Avicenna en anderen zullen dergelijke veredeling volledig verwerpen en het zuiveren van de mens via andere wegen stimuleren. Door deze kritiek op de theorie van de alchemisten en het pogen loskoppelen van hun kunnen van het weten, wordt volgens sommigen een belangrijke stap gezet in de richting van de chemie.

We willen eveneens opmerken dat ook algemeen wetenschapmethodologisch, de Arabische filosofen en vooral Averroës, met zijn theorie over de regressie die sterke overeenkomsten heeft met de hypothetische deductieve methoden via Galilei en Kepler, een groot invloed heeft gehad op de westerse wetenschapsontwikkeling.