1985 – 8(3)

De oplossing

Wil men het gereedschapsonderzoek daadwerkelijk bevorderen, dan zou men hier eveneens aan Sprachnormung moeten doen, en genormaliseerde terminologieën moeten opstellen.

Terloops zij gezegd dat wij de benaming (genormaliseerde) terminologie i.pl.v. norm verkiezen om dat laatste aan de officiële, o.m. in handel en nijverheid geldende benamingen over te laten. Nomenclatuur, dat als « een geordend geheel van benamingen, in het algemeen binnen een bepaald vakgebied, zowel met als zonder hun definities » omschreven wordt (Terminologie, 1962, p. 5), is te algemeen. Het woord terminologie zal hier vaak alleen gebruikt worden doch zonder de algemene betekenis te hebben van « het geheel der termen, woorden en uitdrukkingen, die in een zeker vak of met betrekking tot een zeker vak gebruikelijk zijn » (Van Dale, 1970, s.v.). Het zal nooit « de methodiek van het vormen van begrippen, definities en benamingen » (Terminologie, 1962, p. 5) aanduiden.

Zo’n genormaliseerde terminologie is veel meer dan een verklarend of dan een aanschouwelijk woordenboek. In het eerste zoekt men naar de betekenis van een woord. Het uitgangspunt is de benaming. Al naar gelang van het naslagwerk zullen er minder of meer woorden in opgenomen zijn, en de verklaringen, uitvoerig en duidelijk. In een algemeen woordenboek zullen de beschrijvingen vaak oppervlakkig zijn, terwijl er oude woorden en benamingen van thans verdwenen voorwerpen in te vinden kunnen zijn. In een technisch woordenboek daarentegen zal de informatie meestal nauwkeuriger zijn maar tot hedendaags gebruik beperkt. Enkel de werktuigen die vandaag de dag algemeen gebezigd worden, vindt men er weer.

Een aanschouwelijk woordenboek (b.v. Craps, 1950; Techn-term, 1958) wordt geraadpleegd als men de benaming van een voorwerp wil vinden. Het uitgangspunt is hier het voorwerp. De begrippen worden er systematisch samengebracht; soms maakt een namenindex het mogelijk ook de benaming als uitgangspunt te nemen. Ook hier kan men algemene van gespecialiseerde werken onderscheiden.

Zulke aanschouwelijke woordenboeken zijn voor hedendaags gebruik bestemd. Vaak worden daar synoniemen gegeven, en schenkt men weinig aandacht aan het feit dat verschillende voorwerpen eventueel dezelfde naam dragen. Die werken hebben meestal geen normaliserend doel. Bovendien geven ze doorgaans enkel een (dikwijls zeer kleine) tekening van een bepaald voorwerp, met het gevolg dat het niet altijd mogelijk is gelijkvormige voorwerpen te onderscheiden, en dat de lezer slechts één model voor ogen heeft (zie hieronder).

Een genormaliseerde terminologie heeft ondubbelzinnigheid en eenpaarigheid tot doel. Het uitgangspunt is het voorwerp én de benaming, en de bedoeling is niet meer een (of de) benaming(en) van de besproken voorwerpen, of al de betekenissen van een woord te verschaffen. Men wenst één enkele ondubbelzinnige benaming aan elk werktuig te geven. De lezer raadpleegt de terminologie om de aanbevolen benaming van een voorwerp te vinden, of om de genormaliseerde betekenis van een woord te kennen.

Een genormaliseerde terminologie kan dus niet enkel een woordenlijst zijn. Ze veronderstelt een zaakdefinitie, d.i. een « definitie die een zaak zelf bepaalt, door de omvang of de inhoud van het desbetreffende begrip te vermelden » (Terminologie, 1962, p. 13); men moet van elk genoemde voorwerp een duidelijke beschrijving geven, zodat het van de andere onderscheiden kan worden.

Een genormaliseerde terminologie voor het gereedschapsonderzoek is dus een lijst van werktuigen met hun beschrijving, hun aanbevolen benaming, en de nodige middelen om ze weer te vinden.

Verscheidene onderzoekers hebben de noodzaak van genormaliseerde terminologieën onderstreept (b.v. Balassa, 1974, p. 114) doch van verwezenlijking op grote schaal is er tot dusverre geen spraak. De oorzaak daarvan ligt niet zozeer in de moeilijkheid om de genormaliseerde woorden door de andere wetenschapsmensen te doen aanvaarden. Wanneer bruikbare benamingen voorgesteld worden, nemen de specialisten ze langzamerhand over. Het probleem is dat het gereedschapsonderzoek nog een jonge wetenschap is en dat het onderwerp veel uitgebreider is dan dat van de normen. Typologieën, monografieën, inventarissen, zelfs bibliografieën ontbreken nog. In een terminologie voor het gereedschapsonderzoek is het aantal werktuigen ontzettend groot, en dienen vooral al de modellen besproken te worden. Een genormaliseerde terminologie is de uitkomst van wat thans een interdisciplinair onderzoek wordt genoemd. Het opstellen ervan is een moeilijk en tijdrovend werk, dat uiteindelijk weinig eervol is omdat het nooit voltooid is.

Verwezenlijking

Algemene beginselen van de normalisatie van de terminologie heeft het
Technisch Comité ISO/TC 37 uiteengezet (Guide, 1969). Ze zijn evenwel niet altijd toepasselijk op het gereedschapsonderzoek, en het is dan ook nodig de methode na te gaan.