1987 – 10(1)

C. De Arabische wetenschap

Men is er het in het algemeen over eens dat de Arabische wetenschap een zeer hoge vlucht nam in de 8e, 9e eeuw tot en met de 12e eeuw. Waarna vooral onder externe druk de grote culturele wetenschappelijke centra vernietigd werden; Bagdad door de Mongolen, de Arabische centra in Spanje door de oprukkende expantie van de westerse kristelijke wereld.

Wat zijn de factoren die verklaren dat in een relatief korte tijd de wetenschap in de islamitische wereld zo’n hoge toppen scheerden en dat zelfs daar de wortels van de moderne wetenschap er kunnen geduid worden.

Vooreerst hebben we een zeer sterke uitbreiding van de invloedssfeer van de Islam gebaseerd op de militaire expantie.Door deze expantie worden zeer uiteenlopende culturen met elkaar verbonden.Gebieden in de cultuurinvloeden van China, Indië, Griekenland, Rome, de Kristelijke wereld worden veroverd.

Een belangrijke oorzaak van doorstroming van het theoretische en praktische weten en kunnen van elk van deze culturen afzonderlijk doorheen de ganse Islamitische wereld, is zonder twijfel het gericht zijn op Mekka, en meer bepaald de bedevaart naar daar die elke Moslim minstens eenmaal in zijn leven, moet nastreven.

Maar niet alleen is belangrijk deze gelegenheid tot verspreiding, tot kontaktname van zeer uiteenlopende culturele elementen. Nog veel belangrijker is dat de Islamitische wereld een smeltkroes vormde van deze zo uiteenlopende kennisgegevens. We hebben dus niet alleen een sterke internationalisering van de kennis (veel sterker dan ooit voordien het geval geweest is). Maar daarnaast hebben we een sterke tendens naar synthese vooral vanuit het praktische gericht zijn van de Islam. In de Islam was de theorie belangrijk in het perspektief van de praktijk. We zien er dan ook dat de interresse in de Griekse theoriën aangevuld wordt met, geconfronteerd wordt met observatie, empirisch onderzoek, experimenten, met gegevens ook uit andere kulturen.

We zien hier dus voor het eerst een nauw samengaan van theorie, observatie en manuele aktiviteiten: experimenten. In Astrologie en voor Alchemie zien we dit o.a. samengaan van internationalisering, theorievorming, observatie, experimenteel onderzoek en tenslotte ook de zo belangrijke institutionalisering, die hier althans gepaard ging met het esoterisch karakter die deze kennis had. Dit esoterisch karakter ontstond wellicht enerzijds ter bescherming van het eigen weten en anderzijds ter bescherming tegen de soms negatieve reaktie van het publiek tegenover een weten dat soms de indruk gaf de natuurlijke orde te willen verstoren. Dergelijke synthese met zijn sociale, institutionele en theoretische bestanddelen zal de europese kristelijke wereld binnendringen en door haar hoge technologische suprematie respekt afdwingen, geaccepteerd worden maar ook haar eigen leven verder leiden. Ook al is het zo dat ze zeker tot en met Newton, in zovele aspekten tributair blijft aan deze oorspronkelijke Islamitische synthese.

Met Eliade echter zouden we durven stellen dat ook na Newton de kern van de Islamitische synthese blijft voortleven in onze westerse hedendaagse moderne wetenschap. Maar meer hierover verder.

Hoe dan ook het typisch utilitair en efficiënter gericht zijn van de moderne wetenschap waarbij een brug geslagen wordt tussen theorie en techniek en vooral de wederzijdse bevruchting mogelijk wordt van de techniek door de theorie en de theorie door de praktijk en techniek, blijkt een resultaat te zijn van de typische Islamitische inbreng in de smeltkroes van kennis.Deze brug tussen vakmanschap en theorie zien we immers niet bestaan noch in de andere culturen en zeker ook niet in de Griekse.